De toegenomen verhuisstroom uit de Randstad naar Gelderland en Overijssel staat niet op zichzelf. De relatie tussen de Randstad en de rest van Nederland als geheel is aan het verschuiven. En ook binnen de Randstad is een accentverschuiving gaande.
Verminderde aantrekkingskracht van de Randstad
Als we Nederland in tweeën delen, de Randstad en overig Nederland, dan is duidelijk sprake van een toegenomen stroom de Randstad uit en een stabiele stroom de Randstad in. Gelderland en Overijssel passen daarmee naadloos in een bredere trend.
Een stroom naar de De Randstad betreft vooral een traditionele groep, namelijk jongeren in de studentenleeftijden (tot 23 jaar). Die stroom is wel in omvang aan het afnemen. Mogelijk speelt hier de veranderde studiefinanciering een rol, waardoor meer jongeren vanuit het ouderlijk huis studeren in plaats van in de Randstad op kamers te gaan. Ook de kamernood in studentensteden kan meespelen. Dit is niet verder onderzocht. Er staat tegenover dat de stroom ‘oudere jongeren’ (23-29 jaar) naar de Randstad groter is geworden. Mogelijk stellen studenten de trek naar de Randstad uit tot na hun studie.
Vertrekkers uit de Randstad zijn veel vaker dan vestigers de dertig gepasseerd. Het vertrek uit de Randstad is sinds 2015 in alle leeftijden gestaag toegenomen, met uitzondering van jongeren onder de 23 jaar. In 2022 was voor het eerst sinds 2012 een terugval, voorin in de leeftijdsklasse 30-44 jaar.
Vertrek alle kanten op
Wie de Randstad verlaat kan meer kanten op dan naar het oosten. We zien dat dan ook gebeuren (zie onderstaand kaartje). Daarbij blijven de meeste vertrekkende huishoudens wel in de buurt of trekken naar plaatsen met goede verbindingen. In Noord-Holland zijn gemeenten als Castricum, Heiloo, Alkmaar en Hoorn veel gekozen bestemmingen en strekt de invloed van de Randstad zich uit tot en met Texel. In het zuiden vinden we relatief veel instroom uit de Randstad in aangrenzende gemeenten, maar neemt de invloed verder naar het zuidoosten snel af. De bestemmingen buiten Overijssel en Gelderland blijven hier verder buiten beschouwing.
Olievlekwerking
Bij nadere bestudering is het vooral de Metropoolregio Amsterdam (MRA) die aan aantrekkingskracht op overig Nederland (niet-Randstad) heeft ingeboet, in vergelijking met een aantal jaren geleden. Utrecht (de U16) en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH) weten nog wel per saldo veel huishoudens van buiten de Randstad aan te trekken.
Ook tussen delen van de Randstad zijn de verhoudingen verschoven. We zien dat de MRA de laatste jaren huishoudens verliest aan de overige delen van de Randstad. Ook vanuit de MDRH vertrokken er in 2022 meer huishoudens naar de rest van de Randstad dan er bijkwamen.
De regio ‘overig Utrecht’ trekt per saldo huishoudens uit de rest van de Randstad, maar verliest per saldo huishoudens aan overig Nederland (niet-Randstad). Hier lijkt sprake van een olievlekwerking. Deze regio bevindt zich aan de rand van de Randstad. Vanuit het westen gezien is dit ‘verder weg’. De stap over de rand, ‘nog verder’ naar het oosten, is hierop een logisch vervolg. Waar Utrechters en Amsterdammers naar Amersfoort trekken, trekken Amersfoorters naar Barneveld of Ede, om maar een voorbeeld te noemen.
Een deel van de herkomst van het vertrek uit de Randstad heeft zijn oorsprong in de vier grote steden. Vanuit de G4 bezien is sprake van een toegenomen suburbanisatie, vooral vanuit Amsterdam.
Overigens betekent dit alles niet dat de Metropoolregio Amsterdam aan het leeglopen is. De MRA trok tot voor de coronapandemie steeds meer vestigers uit het buitenland. In mindere mate was dat ook in de andere Randstadregio’s het geval. In coronajaar 2020 viel de instroom uit het buitenland sterk terug. Mogelijk heeft dit ook invloed gehad op de overige verhuisstromen. In 2021 trok de instroom vanuit het buitenland weer bij en in 2022 is deze geëxplodeerd. De ontwikkelingen binnen de Randstad en de instroom uit het buitenland blijven hier verder buiten beschouwing.